Przyszłość Funduszy Emerytalnych

Rozmowa z Ewą Lewicką, prezesem Izby Gospodarczej Towarzystw Emerytalnych

1. Czy obniżka opłat pobieranych przez Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE) podwyższy nasze świadczenia?

Najprawdopodobniej będą to kwoty bardzo małe, kilkuzłotowe. Sugerowanie, że zmniejszenie opłat to remedium, które zapewni wyraźnie wyższe emerytury, jest, przykro to powiedzieć, ignorowaniem faktów i albo niekompetencją, albo manipulowaniem opinią publiczną. Mówię o ignorowaniu faktów, ponieważ już kilka miesięcy temu, kiedy pomysł obniżki opłat zaczął być lansowany, przygotowaliśmy symulację, która pokazała efekty tego zabiegu. W symulacji założyliśmy, że w końcu 2008 r. uczestnik II filara zgromadził na swoim koncie 10 tys. zł, odprowadza miesięczną składkę na OFE w wysokości 100 zł, jego płaca rośnie rocznie o 3%, a średnioroczna stopa zwrotu wynosi 5% i pozostało mu jeszcze 30 lat do emerytury. Założyliśmy również, że opłata od składki spada do 3,5% już w 2009 r., a nie w 2010 jak przyjął rząd, czyli korzystniej dla członka funduszu. Przyjęliśmy również obecną opłatę za zarządzanie, co nie zniekształca wyniku symulacji, bo ograniczenie, które ma wprowadzić projekt rządowy dotyczy aktywów powyżej 45 mld zł, a w tej chwili największe z funduszy zgromadziły mniej więcej połowę tej kwoty.

Dzięki tej obniżce opłaty, jak powiedziałam korzystniejszej, bo o rok wcześniej wprowadzonej, niż obniżka w rzeczywistości planowana, kapitał emerytalny członka OFE zwiększy się za 30 lat o 622 zł. A to oznacza, że jego miesięczna emerytura będzie wyższa o 2, 80 zł! Natomiast, gdyby zachować obecnie obowiązującą ścieżkę zejścia opłaty do 3,5% w 2014 r. i zwiększyć możliwości inwestycyjne funduszy o nowe instrumenty i poszerzone limity, tak, by stopa zwrotu wzrosła o 05% do 5,5%, to ten sam członek OFE zyskałby po 30 latach 16046 zł, co daje wzrost emerytury o ok. 70 zł. Te wyliczenia przedstawiliśmy Ministerstwu Pracy i Polityki Społecznej, które przyjęło je do wiadomości, nie zanegowało naszej metodologii, a nawet opublikowało w Biuletynie Informacji Publicznej na swojej stronie internetowej. Proszę sprawdzić. I co? I nic. Ministerstwo zignorowało fakty i wybrało widowiskową obniżkę opłat. Inaczej mówiąc, szermując hasłem troski o wysokość emerytur z II filara, wybrało rozwiązanie, które daje 2,80 zł, a odrzuciło wariant 70 zł.     

2. Czy zróżnicowanie rodzajów funduszy jest lepszym rozwiązaniem? Jeżeli tak, to dlaczego?

Niewątpliwie tak. Proszę zwrócić uwagę, że obecnie kapitały wszystkich członków określonego funduszu inwestowane są w jednakowy sposób. Niezależnie od tego, czy osoba która jest w funduszu ma 18 lat i dopiero do niego przystąpiła, czy też zbliża się do 60-tki i już wkrótce będzie emerytem. A to przecież zupełnie różna sytuacja do której można, a nawet należy dostosować różne strategie inwestycyjne. Dwudziestolatek będzie w systemie jeszcze co najmniej 40 lat. Można więc zaproponować mu inwestycje bardziej agresywne, które za cenę większego ryzyka pozwolą zgromadzić większy kapitał. Jeśli po drodze wydarzy się okres gorszej koniunktury, nasz dwudziestolatek będzie miał jeszcze czas, by nadrobić ewentualne straty.

Natomiast zupełnie inaczej wygląda sytuacja osoby 50-letniej, która nie ma już tyle czasu i dla której znacznie ważniejsze jest bezpieczeństwo jej kapitału emerytalnego. Wprowadzenie multifunduszy pozwala więc z jednej strony zwiększyć efektywność inwestycji, a z drugiej zapewnić większe bezpieczeństwo już zgromadzonego kapitału. W ramach jednego OFE można uruchomić np. trzy subfundusze różniące się przede wszystkim limitami papierów udziałowych i dłużnych. Członek funduszu wraz z wiekiem przechodziłby od subfunduszu najbardziej ryzykownego, o największym udziale akcji do subfunduszu bezpiecznego opartego na obligacjach. Rzecz wydaje się bardzo prosta ale wymaga szeregu dodatkowych zmian, po to, by system działał sprawnie. Przede wszystkim konieczne jest rozszerzenie limitów inwestycyjnych i powiększenie listy instrumentów, w które OFE mogą inwestować środki, żeby móc prowadzić bardziej agresywną i efektywniejszą politykę inwestycyjną. Trzeba także zmienić mechanizm minimalnej wymaganej stopy zwrotu, który wymusza na funduszach naśladownictwo strategii inwestycyjnych albo zastąpić ją jakimś innym benchmarkiem. Konieczne jest także przedyskutowanie jak mają wyglądać opłaty w subfunduszach o różnych strategiach inwestycyjnych i różnym poziomie ryzyka. Nie ulega jednak wątpliwości, że trzeba to zrobić.         

3. Centrum Adama Smitha proponuje wprowadzenie radykalnej reformy emerytalnej, która miałaby polegać na likwidacji ZUS i w prowadzeniu na to miejsce Urzędu Emerytalnego. Jakie jest Pani stanowisko w tej sprawie?

Polska wprowadziła już radykalną reformę emerytalną 10 lat temu. Dokładnie z tych samych powodów, które podaje Centrum. To zmiany demograficzne, czyli starzenie się społeczeństw legło u podstaw budowy nowego systemu emerytalnego. Opiera się on na zasadzie, że każdy może oczekiwać po latach oszczędzania na starość tylko tyle, ile uzbierał w postaci składek plus pewien procent wynikający z tempa wzrostu gospodarczego (konto w ZUS) oraz z efektów inwestycji na rynkach kapitałowych (OFE). Jest to uczciwe postawienie sprawy, bowiem nie obciąża przyszłych pokoleń obowiązkiem finansowania rosnącej liczby emerytów przez malejącą liczbę pracujących ponad ich możliwości, wynikające ze stanu gospodarki i finansów państwa. Jest to system przez wiele lat wymagający jeszcze dotacji, ale z czasem systematycznie malejącej.

Propozycja Centrum mówi obywatelowi wprost: z budżetu państwa dostaniesz taką samą dla wszystkich minimalną emeryturę, ale resztę musisz sobie zapewnić sam. Państwa to już  nie interesuje. Ciekawe, ile osób w tym systemie przyjdzie po zasiłek do  pomocy społecznej, gdy nie ubezpieczą się dodatkowo, bo nie będzie przecież przymusu ubezpieczenia? Pomysł ten uważam za niepoważny.

4. Co Pani sądzi na temat podjęcia działań, które pozwolą wejść na rynek emerytalny większej liczby OFE?

Rozumiem, że to miało by zwiększyć konkurencję na rynku? Jeśli wszystkie podmioty działające na rynku otwartych funduszy emerytalnych będą działać na tych samych prawach, będą miały takie same zadania i obowiązki, podlegać będą tym samym rygorom, to proszę bardzo. Problem polega na tym, że chętni do zarządzania kapitałem emerytalnym by się znaleźli ale chętnych do poddania się regulacjom prawnym i obowiązkom finansowym jakie ciążą na OFE i PTE już raczej nie ma. W ostatnich dniach pojawiła się propozycja Izby Zarządzających Aktywami i Funduszami, którzy maja ochotę pozarządzać aktywami OFE. W propozycji nie ma jednak jasnej deklaracji, że TFI będą n.p. zobowiązane, podobnie jak PTE, do dopłaty na rzecz członków OFE w przypadku, jeśli fundusz nie osiągnie minimalnej wymaganej stopy zwrotu. Na wypadek takiego zdarzenia PTE gromadzą odpowiednio wysoki kapitał i wpłacają środki do funduszu gwarancyjnego. Takie środki to są koszty, a koszty to są opłaty. Tymczasem fundusze inwestycyjne o strukturze portfeli porównywalnej ze strukturą portfeli OFE i tak są dużo droższe, niż fundusze emerytalne. W 2007 roku obciążenie opłatami kapitału zgromadzonego w OFE wynosiło 1,36%, a w funduszach inwestycyjnych stabilnego wzrostu 3,05%.

Wprowadzenie funduszy inwestycyjnych jako pośrednika inwestującego na rzecz PTE też nie ma wielkiego sensu, bo jak każde pośrednictwo tylko podniesie koszty. Wyniki inwestycyjne OFE też są lepsze. Nawet „Parkiet” to przyznał. Droga do większej konkurencyjności i lepszych wyników prowadzi poprzez usprawnianie mechanizmów na jakich opiera się funkcjonowanie II filara. Przede wszystkim na zwiększeniu możliwości inwestycyjnych i zmianie limitów na poszczególne rodzaje instrumentów, w tym także zwiększenie możliwości inwestowania na rynkach OECD i dostępie do instrumentów pochodnych. Mają one ostatnio złą sławę ale funduszom chodzi o najprostsze pochodne, służące jedynie zabezpieczeniu zawartych transakcji, a nie spekulacji. Trzeba jak mówiłam zreformować minimalną wymaganą stopę zwrotu, a najlepiej zastąpić ją innymi benchmarkami i wprowadzić subfundusze. Wszystkie te problemy Izba Gospodarcza Towarzystw Emerytalnych przeanalizowała i ma swoje propozycje, które zostały przekazane stronie rządowej. Łącznie z propozycją znacznego zmniejszenia opłat. Nie tak drastycznego jak w rządowym projekcie nowelizacji ustawy o funduszach emerytalnych, ale w połączeniu z innymi rozwiązaniami, które proponujemy, bardziej funkcjonalnego.     

5. Czy uważa Pani, że obowiązujący obecnie w Polsce system emerytalny wymaga tylko drobnych poprawek, czy też zdecydowanych radykalnych zmian?
 
Reformę systemu emerytalnego,a więc całkowitą zmianę zasad jego funkcjonowania, Polska wprowadziła 10 lat temu. Niestety brakujące elementy, które zostały opisane w zasadach reformy, kolejne rządy wprowadzały bardzo opieszale. Wiele z nich wprowadzono dopiero w roku 2008. Na przykład emerytury pomostowe zamiast wcześniejszych emerytur. Brakuje nadal rozstrzygnięć, kto będzie wypłacał emerytury dożywotnie po roku 2014, gdyż Pan Prezydent zawetował ustawę przyjętą przez Sejm w tej sprawie. Po pierwsze zatem, trzeba reformę dokończyć. Po drugie, trzeba zmieniać tylko to, co wynika ze zmian zachodzących w otoczeniu. Jeśli np. obecne regulacje dotyczące inwestycji OFE nie przystają do zmieniającego się rynku kapitałowego lub przynoszą więcej szkód niż korzyści, to trzeba je zmienić. Duże reformy emerytalne robi się raz na kilkadziesiąt lat. Wiele krajów europejskich jeszcze ich nie zrobiło. A my nie umiemy szanować naszych dokonań, chociaż eksperci z wielu krajów świata nam ich zazdroszczą.

Rozmawiała: DWORACZYŃSKA ANNA