W 2008 roku rozpoczęłam starania o wcześniejszą emeryturę nauczycielską. Złożyłam stosowne dokumenty i dwa razy w sądzie ubiegałam się o doliczenie pracy w rolnictwie (ponieważ ZUS rejonowy negował to prawo, uznając, że 26 km to za dużo na dojeżdżanie do szkoły). Nadal mogę powrócić do sprawy i kontynuować ubieganie się o wcześniejszą emeryturę nauczycielską, czy sprawa jest przedawniona?

Odpowiedzi udziela Przemysław Gogojewicz specjalista w zakresie prawa pracy i ubezpieczeń społecznych:

TAK. Jest możliwość ubiegania się nauczyciela o wcześniejszą emeryturę, pomimo faktu odrzucenia lat pracy w rolnictwie.

W świetle ustalonego i jednolitego orzecznictwa Sądu Najwyższego nauczyciele urodzeni po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r. zachowują prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek, jeżeli do 31 grudnia 2008 r. spełnili warunki określone w art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela, a warunek rozwiązania stosunku pracy spełnią po 31 grudnia 2008 r.

Emerytura nauczycielska to zatem nazwa świadczenia nabywanego przez nauczyciela bez względu na wiek po osiągnięciu wymaganego stażu ubezpieczeniowego i rozwiązaniu stosunku pracy. 

Warunki nabycia prawa do emerytury nauczycielskiej sprowadzają się do wymogu: 

1. osiągnięcia określonego stażu ubezpieczeniowego i 
2. rozwiązania stosunku pracy. 

Staż ubezpieczeniowy niezbędny do nabycia prawa do emerytury nauczycielskiej składa się z okresu wykonywania pracy w szczególnym charakterze (nauczycielskiej) ustalonego na 20 lat i z okresu zatrudnienia „ogólnego” pozwalającego osiągnąć 30-letni staż ubezpieczeniowy. Jeżeli praca nauczycielska wykonywana była przez 20 lat w szkolnictwie specjalnym, uzupełnienie stażem ogólnym ma nastąpić do 25 lat zatrudnienia. 

Należy więc przyjąć, że na gruncie KN staż do prawa do emerytury nauczycielskiej ma składać się wyłącznie z okresów zatrudnienia, czyli pozostawania w stosunku pracy nauczycielskiej przez minimum 20 lat i pozostawania w innych stosunkach pracy przez okres uzupełniający staż do 30 lat. 

W odniesieniu do stażu szczególnego (pracy nauczycielskiej) ustawodawca posługuje się zwrotem „wykonywanie pracy”, co uzasadnia twierdzenie, że uwzględnić należy tylko okresy faktycznego świadczenia pracy. 

Konstrukcja prawa do emerytury nauczycielskiej (bez względu na wiek) jest więc analogiczna do konstrukcji prawa do emerytury górniczej bez względu na wiek.

Cechą tej konstrukcji jest uzależnienie prawa do świadczenia od stażu ustalanego w bardziej rygorystyczny sposób. Dlatego należy się zgodzić z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z 13 lutego 1992 r. (III AUr 9/92, OSAiSN 1992, nr 7-8, poz. 42), że nie ma tu możliwości stosowania proporcji okresów składkowych i nieskładkowych ani uzupełniania stażu okresami innymi niż okresy zatrudnienia, a za budzące wątpliwości należy uznać stanowisko Sądu Najwyższego zajęte w wyroku z 17 kwietnia 2002 r. (II UKN 337/2001, OSNP 2004, nr 1, poz. 8), że jest możliwe uwzględnianie okresów nieskładkowych.

Stosowanie pojęć okresy składkowe i nieskładkowe następuje dopiero na gruncie ustawy emerytalnej, czyli na etapie ustalania wysokości emerytury.

Drugim warunkiem nabycia prawa do emerytury nauczycielskiej jest konieczność rozwiązania stosunku pracy. Rozwiązanie stosunku pracy jako warunek nabycia prawa do emerytury nauczycielskiej oznacza, że dopóki rozwiązanie nie nastąpi, prawo nie może zostać nabyte. Wynika z tego, że świadczenie nie może zostać wcześniej ustalone.

Gdyby zatem organ rentowy ustalił emeryturę na wniosek zgłoszony przed rozwiązaniem stosunku pracy i zawiesił wypłatę świadczenia, to decyzja byłaby błędna, należałoby bowiem wydać decyzję odmowną. Ustalenie prawa do świadczenia i wyliczenie emerytury powinno nastąpić dopiero po rozwiązaniu stosunku pracy i z uwzględnieniem kwoty bazowej aktualnej na dzień rozwiązania stosunku pracy (spełnienia wszystkich warunków).

Rozwiązanie musi dotyczyć wszystkich stosunków pracy, także z pracodawcą innym niż wymieniony w art. 1 KN. Konieczność rozwiązania wszystkich stosunków pracy wiąże się z treścią ryzyka emerytalnego, które oznacza odejście z rynku pracy. 

Rozwiązanie stosunku pracy musi nastąpić na wniosek nauczyciela. Upływ czasu, na jaki została zawarta umowa na czas określony, nie jest rozwiązaniem w rozumieniu przepisów ustawy. Cechą umowy zawartej na czas określony jest jej rozwiązanie się z upływem okresu, na jaki została zawarta. Bez znaczenia pozostaje okoliczność, czy pracownik złożyłby wniosek o jej rozwiązanie z taką samą datą końcową jak wskazana w umowie - skutek w postaci rozwiązania i tak by zaistniał, zatem trudno przyjąć, iż rozwiązanie nastąpiło na wniosek ubezpieczonego i w związku z przejściem na emeryturę.

Zgodnie z artykułem 56 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w razie uzupełnienia stażu ubezpieczeniowego okresami pracy w gospodarstwie rolnym wysokość świadczenia (emerytury) oblicza się w takiej samej proporcji, w jakiej posiadane okresy składkowe i nieskładkowe są do pełnego stażu uzupełnionego okresami pracy w gospodarstwie rolnym.

Uzupełnienie stażu dotyczy emerytury wyliczonej według art. 53 u.e.r., co oznacza, że ma zastosowanie do osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. W odniesieniu do osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. nie stosuje się uzupełnienia stażu emerytalnego. Osoby te mogą łączyć emeryturę powszechną i emeryturę rolniczą. 

Podstawa prawna:
Ustawa o Emeryturach i Rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( Dz.U z 2009 Nr 153 poz. 1227 ze zm.)

Przemysław Gogojewicz

Specjalista w zakresie prawa pracy i ubezpieczeń społecznych
www.gogojewicz.com