X
U¿ywamy plików cookies, by u³atwiæ korzystanie z naszego serwisu. Je¶li nie chcesz, aby pliki cookies by³y zapisywane na Twoim dysku,
zmieñ ustawienia swojej przegl±darki. Wiêcej na temat naszej polityki prywatno¶ci znajdziesz tutaj.

www.ubezpieczenie.com.pl

Rzecznik Ubezpieczonych: Dziedziczenie w ubezpieczeniach

2013-02-19 12:32 wtorek
Kwestie dziedziczenia w zakresie ubezpieczeñ podlegaj± regulacjom zawartym w ksiêdze czwartej kodeksu cywilnego. Stosownie do art. 922 § 1 k.c.  prawa i obowi±zki maj±tkowe zmar³ego przechodz± z chwil± jego ¶mierci na jedn± lub kilka osób.

Stosownie za¶ do przepisu § 2 powo³anego artyku³u, nie nale¿± do spadku prawa i obowi±zki zmar³ego ¶ci¶le zwi±zane z jego osob±, jak równie¿ prawa, które z chwil± jego ¶mierci przechodz± na oznaczone osoby niezale¿nie od tego, czy s± one spadkobiercami. W sk³ad spadku wchodz± zatem te prawa i obowi±zki zmar³ego, które maj± charakter cywilnoprawny, maj±tkowy, nie s± ¶ci¶le zwi±zane z osob± spadkodawcy, a nadto nie przechodz± na oznaczone osoby niezale¿nie od tego, czy s± one spadkobiercami.

Prawami wchodz±cymi do spadku s± wiêc  takie prawa, jak na przyk³ad prawo w³asno¶ci rzeczy ruchomych i nieruchomych oraz udzia³ we wspó³w³asno¶ci, jak równie¿ uprawnienia i obowi±zki prawnorzeczowe zwi±zane z w³asno¶ci±. 

Do maj±tku spadkowego wchodz± miêdzy innymi - choæ z pewnymi wyj±tkami - tak¿e roszczenia i obowi±zki odszkodowawcze, jak równie¿ prawa i obowi±zki wynikaj±ce z umownych stosunków zobowi±zaniowych - w tym umów ubezpieczenia - których podmiotem by³ zmar³y, choæ w tym zakresie równie¿ wystêpuj± wyj±tki.

Prawa i obowi±zki zmar³ego nienale¿±ce do spadku

Grupa praw i obowi±zków wchodz±cych w sk³ad spadku jest bardzo szeroka. Wskazuj±c zakres praw i obowi±zków nale¿±cych do spadku ustawodawca przyj±³ zarówno przes³anki pozytywne, jak i negatywne, przy czym rol± przes³anek negatywnych jest okre¶lenie tych praw i obowi±zków, które bêd±c prawami i obowi±zkami cywilnoprawnymi i o charakterze maj±tkowym - nie wejd± jednak w sk³ad spadku. Jak zosta³o ju¿ wspomniane, s± to prawa i obowi±zki ¶ci¶le zwi±zane z osob± zmar³ego, a tak¿e te, które przechodz± na wskazane osoby niezale¿nie od tego czy s± one spadkobiercami.

W ¶wietle art. 922 k.c. dziedziczenie nie obejmuje praw i obowi±zków wynikaj±cych ze stosunków innych, ni¿ cywilnoprawne. Bêd± to wiêc wszelkie obowi±zki publicznoprawne, takie jak obowi±zek zap³aty kar pieniê¿nych, grzywien, kar dyscyplinarnych i ró¿nego rodzaju op³at. Do grupy tej nale¿y zaliczyæ tak¿e nak³adan± przez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny op³atê z tytu³u niespe³nienia obowi±zku zawarcia umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych.

Publicznoprawny charakter tej op³aty potwierdza równie¿ przepis art. 91 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowi±zkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152 z pó¼n. zm.) stanowi±cy, i¿ do jej egzekucji stosuje siê przepisy o postêpowaniu egzekucyjnym w administracji.

Nie posiadaj±c charakteru cywilnoprawnego, nie s± tak¿e dziedziczone ani przys³uguj±ce spadkodawcy prawa, ani te¿ spoczywaj±ce na nim obowi±zki z zakresu szeroko rozumianego prawa finansowego, w tym prawa i obowi±zki podatkowe. W konsekwencji, spadkobiercy nie dziedzicz± zobowi±zañ podatkowych, ani te¿ nie przys³uguj± im uprawnienia spadkodawcy z tym zwi±zane.

Jednak¿e - jak wskaza³ S±d Najwy¿szy w uchwale z dnia 21 marca 1996 r. (sygn. akt III AZP 39/95, OSNP 1996, nr 19, poz. 280), prawo do zwrotu nadp³aty podatku dochodowego przechodzi na spadkobierców, gdy¿ nie jest ona objêta zobowi±zaniem podatkowym, zatem nie jest podatkiem. Spadek nie obejmuje równie¿ obowi±zków, jak równie¿ praw istniej±cych na przyk³ad na p³aszczy¼nie prawa karnego, czy te¿ prawa wykroczeñ.
Równie¿ nie nale¿± do spadku prawa i obowi±zki z zakresu szeroko rozumianego prawa administracyjnego - przyk³adem mog± tu byæ prawa i obowi±zki zwi±zane z pozwoleniami lub koncesjami na prowadzenie okre¶lonego rodzaju dzia³alno¶ci gospodarczej.

Spadek nie obejmuje tak¿e prawa do ¶wiadczeñ emerytalnych i rentowych nale¿nych na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeñ Spo³ecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 z pó¼n. zm.) - zgodnie z art. 136 ust. 1 powo³anej ustawy, w razie ¶mierci osoby, która zg³osi³a wniosek o ¶wiadczenia okre¶lone ustaw±, ¶wiadczenia nale¿ne jej do dnia ¶mierci wyp³aca siê ma³¿onkowi, dzieciom, z którymi prowadzi³a wspólne gospodarstwo domowe, a w razie ich braku - ma³¿onkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadzi³a wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku - innym cz³onkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawa³a ta osoba.

Inn± grup± praw i obowi±zków niewchodz±cych w sk³ad spadku s± prawa i obowi±zki ¶ci¶le zwi±zane z osob± spadkodawcy - bêd±c osobistymi prawami i obowi±zkami wygasaj± one w chwili ¶mierci spadkodawcy. Przez prawa ¶ci¶le zwi±zane z osob± spadkodawcy nale¿y rozumieæ takie prawa, których realizacja mo¿e mieæ na celu zaspokojenie interesu wy³±cznie samego spadkodawcy, które zatem z chwil± jego ¶mierci trac± swój cel i staj± siê bezprzedmiotowe na przyk³ad z chwil± ¶mierci przyjmuj±cego zamówienie wygasa umowa o dzie³o, którego wykonanie zale¿y od osobistych przymiotów zmar³ego przyjmuj±cego zamówienie.

Mo¿e to byæ na przyk³ad wykonanie t³umaczenia utworu literackiego, skomponowanie utworu muzycznego, czy te¿ namalowanie obrazu. Je¶li strony nie umówi± siê inaczej, wskutek ¶mierci przyjmuj±cego zlecenie wygasa te¿ umowa zlecenia.

Do grupy praw osobistych  mo¿na zaliczyæ dobra osobiste, takie jak  wizerunek czy cze¶æ,  s³u¿ebno¶æ osobista, prawo do¿ywocia czy te¿ renta. Generalnie sformu³owanie „prawo i obowi±zek ¶ci¶le zwi±zany z osob± zmar³ego" jest pojêciem nieostrym, w wyniku czego niejednokrotnie rodz± siê w±tpliwo¶ci co do charakteru konkretnego prawa lub obowi±zku, które ostatecznie rozstrzygane s± przez s±d w postêpowaniu cywilnym.

W grupie roszczeñ przys³uguj±cych poszkodowanemu na podstawie przepisów o odpowiedzialno¶ci za szkodê wynik³± z czynu niedozwolonego jest wiele roszczeñ ¶ci¶le zwi±zanych z osob± zmar³ego, a wiêc niewchodz±cych w sk³ad spadku.

Zgodnie z istniej±cym bogatym orzecznictwem, do praw ¶ci¶le zwi±zanych z osob± zmar³ego nale¿± na przyk³ad prawo do renty z  art. 444 § 2 k.c., prawo do alimentacji, prawo ¿±dania wy³o¿enia z góry sumy na koszty leczenia lub na koszty przygotowania do innego zawodu, wskazane w art. 444 § 1 zd. 2 k.c., a tak¿e prawo do zado¶æuczynienia za krzywdê, za wyj±tkiem szczególnego uregulowania z art. 445 § 3 k.c. w zakresie zado¶æuczynienia.

Przepis ten stanowi bowiem, i¿ roszczenie o zado¶æuczynienie przechodzi na spadkobierców wy³±cznie wówczas, gdy roszczenie to zosta³o uznane na pi¶mie albo gdy powództwo zosta³o wytoczone za ¿ycia poszkodowanego. Warto podkre¶liæ - co znajduje potwierdzenie w judykaturze i doktrynie - i¿ samo prawo do zado¶æuczynienia, jako z natury osobiste, nie jest dziedziczne - na spadkobierców mo¿e przej¶æ wy³±cznie konkretne roszczenie, z którym za ¿ycia wyst±pi³ pokrzywdzony. Powy¿szej oceny charakteru zado¶æuczynienia dokona³ S±d Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 21 kwietnia 2010 r. (sygn. akt I ACa 267/10, LEX nr 628188). Podobne stanowisko zaj±³ S±d Najwy¿szy w wyroku z dnia 17 czerwca 2009 r. (sygn. akt IV CSK 54/09, niepubl.) stwierdzaj±c, i¿ prawo do zado¶æuczynienia ma charakter osobisty, a na spadkobierców przechodzi jedynie konkretne roszczenie, z którym za ¿ycia wyst±pi³ pokrzywdzony (art. 445 § 3 k.c.).
Warto zauwa¿yæ, i¿ o ile roszczenia o naprawienie szkody jako ¶ci¶le zwi±zane z osob± zmar³ego najczê¶ciej nie s± dziedziczone, o tyle obowi±zek odszkodowawczy zmar³ego sprawcy szkody na spadkobierców przechodzi.  

Kolejn± grup± praw i obowi±zków niewchodz±cych w sk³ad spadku s± prawa i obowi±zki, które z chwil± ¶mierci spadkodawcy przechodz± na oznaczone osoby niezale¿nie od tego, czy s± one spadkobiercami. Istnieje wiele przepisów wskazuj±cych jako spadkobierców konkretne osoby, jak na przyk³ad  przepis art. 691 § 1 k.c., stanowi±cy, i¿ w razie ¶mierci najemcy lokalu mieszkalnego w stosunek najmu lokalu wstêpuj±: ma³¿onek niebêd±cy wspó³najemc± lokalu, dzieci najemcy i jego wspó³ma³¿onka, inne osoby, wobec których najemca by³ obowi±zany do ¶wiadczeñ alimentacyjnych, oraz osoba, która pozostawa³a faktycznie we wspólnym po¿yciu z najemc±.

Na gruncie ubezpieczeñ prawo, które z chwil± ¶mierci przechodzi na inn± osobê jest wskazane w art. 831 § 3 k.c., reguluj±cym kwestiê dziedziczenia sumy ubezpieczenia. Stosownie do art. 831 § 1 k.c. ubezpieczaj±cy mo¿e wskazaæ jedn± lub wiêcej osób uprawnionych do otrzymania sumy ubezpieczenia w razie ¶mierci osoby ubezpieczonej; mo¿e tak¿e zawrzeæ umowê ubezpieczenia na okaziciela.

Przepis powo³anego artyku³u daje te¿ ubezpieczaj±cemu mo¿liwo¶æ zmiany lub odwo³ania ka¿dego z tych zastrze¿eñ w ka¿dym czasie. O ile, stosownie do art. 829 § 2 k.c., w przypadku zawarcia umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek rozpoczêcie ¶wiadczenia ochrony ubezpieczeniowej uzale¿nione jest od wyra¿enia przez ubezpieczonego zgody, o tyle skuteczno¶æ wskazania uprawnionego (uposa¿onego) nie jest uzale¿niona od wyra¿enia zgody przez tego uprawnionego.

Zgoda taka nie jest wymagana   ani w przypadku umów na w³asny rachunek, ani te¿ na rachunek cudzy. Wskazanie uprawnionego jest o¶wiadczeniem woli ubezpieczaj±cego, w zwi±zku z tym dla skuteczno¶ci tego o¶wiadczenia nie jest wymagana zgoda ani osoby uprawnionej ani te¿ zak³adu ubezpieczeñ.

Znaczenie decyzji ubezpieczaj±cego co do wskazania osoby uprawnionej znajduje swoje odbicie w przepisie art. 831 § 3 k.c. Przepis ten stanowi, i¿ suma ubezpieczenia przypadaj±ca uprawnionemu nie nale¿y do spadku po ubezpieczonym. Jest to przepis, który w sposób szczególny reguluje kwestiê dziedziczenia sumy ubezpieczenia - uregulowanie to wy³±cza stosowanie w tym przypadku przepisów prawa spadkowego - prawo do sumy ubezpieczenia nie mo¿e byæ tak¿e przedmiotem rozporz±dzenia testamentowego.

Nie mo¿na jednak wykluczyæ sytuacji, w której wskazana w umowie osoba uprawnionego nie jest zbie¿na z zapisem dokonanym w testamencie, w którym jako osobê uprawnion± do odbioru ¶wiadczenia z umowy ubezpieczenia wskazana zosta³a inna osoba. W takiej sytuacji nale¿y przyj±æ, i¿ wi±¿±ce tu bêdzie wskazanie uprawnionego z uwagi na odrêbne uregulowanie tego zagadnienia - skutkiem bowiem z³o¿enia przez ubezpieczaj±cego o¶wiadczenia wskazuj±cego uprawnionego, ¶wiadczenie to zostaje wy³±czone ze spadku.

Nadto, zak³ad ubezpieczeñ bêd±c d³u¿nikiem winien wykonaæ zobowi±zanie zgodnie z postanowieniami zawartymi w umowie, w tym respektuj±c nieodwo³ane przez ubezpieczaj±cego o¶wiadczenie co do wskazania osoby uprawnionej.

Okre¶laj±c osobê uprawnion± do otrzymania ¶wiadczenia z umowy ubezpieczenia na ¿ycie, ubezpieczaj±cy mo¿e wskazaæ tak¿e osobê z krêgu osób dziedzicz±cych zgodnie z przepisami prawa spadkowego.

Dziedziczenie roszczenia o naprawienie szkody i obowi±zku naprawienia szkody

Wy³±czaj±c prawa i obowi±zki niepodlegaj±ce dziedziczeniu z uwagi na wprowadzenie przes³anek negatywnych, np. prawa i obowi±zki ¶ci¶le zwi±zane z osob± spadkodawcy, do spadku wchodz± zarówno niektóre roszczenia o naprawienie szkody maj±tkowej wynikaj±ce z odpowiedzialno¶ci deliktowej i kontraktowej, jak i obowi±zek naprawienia szkody deliktowej i kontraktowej.

Tak jak wspomniano wcze¶niej, roszczenia o naprawienie szkody jako ¶ci¶le zwi±zane z osob± zmar³ego, choæ z pewnymi wyj±tkami, najczê¶ciej dziedziczone nie s±.
Wyj±tkiem jest roszczenie o zado¶æuczynienie w przypadku, gdy zosta³o ono uznane na pi¶mie lub gdy za ¿ycia poszkodowanego zosta³o wytoczone powództwo o zado¶æuczynienie.

Do dziedziczonych roszczeñ nale¿y tak¿e roszczenie z art. 446 § 3 k.c., który ustanawia prawo najbli¿szych cz³onków rodziny zmar³ego do stosownego odszkodowania w przypadku pogorszenia siê ich sytuacji ¿yciowej - potwierdzi³ to S±d Najwy¿szy m.in. w uchwale 7 sêdziów z dnia 13 listopada 1969 r. (sygn. akt II CR 326/69, OSP 1971, nr 7, poz. 140). Roszczenie to jest dziedziczone w szczególno¶ci, gdy zostanie wcze¶niej wytoczone powództwo o stosowne odszkodowanie.

Obowi±zek naprawienia szkody obejmuje wszelkie koszty wynik³e w wyniku ¶mierci poszkodowanego. Stosownie bowiem do art. 446 § 1 k.c., je¿eli wskutek uszkodzenia cia³a lub wywo³ania rozstroju zdrowia nast±pi³a ¶mieræ poszkodowanego, zobowi±zany do naprawienia szkody powinien zwróciæ koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniós³.

Niezale¿nie od tego, i¿ spadkobiercy nabywaj± spadek w stanie istniej±cym w chwili jego otwarcia, a wiêc w chwili ¶mierci spadkodawcy, prawo spadkowe przewiduje, ¿e w sk³ad spadku wchodz± tak¿e niektóre obowi±zki, które wprawdzie nie obci±¿a³y spadkodawcy, bo nie wynika³y ze stosunków prawnych istniej±cych za ¿ycia spadkodawcy, ale powsta³y w zwi±zku z jego ¶mierci± lub pó¼niej i zaliczane s± do d³ugów spadkowych.

I tak, stosownie do art. 922 § 3 k.c., do tej grupy obowi±zków (d³ugów spadkowych) nale¿± koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjêtym w danym ¶rodowisku (tj. wydatki poniesione na wykup miejsca na grób, trumnê, ceremoniê pogrzebow±, wystawienie nagrobka itd.).

Odpowiedzialno¶æ za d³ugi spadkowe

Stosownie do art. 924 k.c. spadek otwiera siê w chwili ¶mierci spadkodawcy i w tym momencie, zgodnie z art. 925 k.c. spadkobiercy nabywaj± spadek, a wiêc na spadkobierców przechodz± prawa i obowi±zki zmar³ego podlegaj±ce dziedziczeniu i istniej±ce w chwili otwarcia spadku.

Jako roszczenia maj±tkowe, co do zasady, do spadku wchodz±  zarówno prawa jak i obowi±zki wynikaj±ce ze stosunków zobowi±zaniowych i dziedziczeniu podlegaj± obowi±zki niezale¿nie od ¼ród³a ich powstania - dotyczy to tak¿e ¶wiadczeñ nale¿nych z tytu³u umowy ubezpieczenia, jak i roszczeñ o zwrot nadp³aconych sk³adek, czy te¿ roszczenia zak³adu ubezpieczeñ o zap³atê sk³adki.

Je¿eli spadek dziedziczy kilku spadkobierców, ka¿dy z nich, w chwili otwarcia spadku, nabywa okre¶lony u³amkowo udzia³ spadkowy oraz odpowiednie udzia³y w przedmiotach nale¿±cych do spadku - dochodzi wówczas do powstania wspólno¶ci maj±tku spadkowego okre¶lanej w czê¶ciach u³amkowych. Na wniosek spadkobierców mo¿e doj¶æ do dzia³u spadku, tj. stwierdzenia nabycia poszczególnych przedmiotów wchodz±cych do spadku. Art. 1034 § 1 k.c. stanowi, i¿ do chwili dzia³u spadku, spadkobiercy ponosz± solidarn± odpowiedzialno¶æ za d³ugi spadkowe.

W konsekwencji, w wyniku przej¶cia praw i obowi±zków zmar³ego na spadkobierców, obowi±zek zap³acenia sk³adki nale¿nej z tytu³u udzielanej przez zak³ad ubezpieczeñ ochrony ubezpieczeniowej spoczywa na spadkobiercach. Istot± solidarno¶ci jest to, i¿ wierzyciel - w tym przypadku zak³ad ubezpieczeñ mo¿e ¿±daæ ca³o¶ci lub czê¶ci ¶wiadczenia od wszystkich d³u¿ników ³±cznie, od kilku z nich lub od ka¿dego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z d³u¿ników zwalnia pozosta³ych.

Wszyscy spadkobiercy, którzy nabyli spadek, s± d³u¿nikami solidarnymi,  przy czym je¿eli jeden ze spadkobierców spe³ni ¶wiadczenie, mo¿e ¿±daæ zwrotu od pozosta³ych spadkobierców w czê¶ciach, które odpowiadaj± wielko¶ci udzia³ów. Z uwagi na wprowadzenie odpowiedzialno¶ci solidarnej spadkobierców, zastosowanie bêd± mia³y tak¿e przepisy art. 366 i nast. k.c.

Zgodnie z § 2  przepisu art. 922 k.c., od chwili dzia³u spadku spadkobiercy ponosz± odpowiedzialno¶æ za d³ugi spadkowe jedynie w stosunku do wielko¶ci swych udzia³ów, zatem od tego momentu spadkobierca mo¿e odmówiæ spe³nienia ¶wiadczenia w wysoko¶ci wy¿szej, ni¿ odpowiadaj±cy wielko¶ci jego udzia³ów.

Wykazanie praw do spadku

W przypadku wyst±pienia szkody, zak³ad ubezpieczeñ jest zobowi±zany do wyp³aty odszkodowania w³a¶cicielowi zniszczonej rzeczy, a pó¼niej jego spadkobiercom. Jednak spadkobierca, aby skutecznie doj¶æ praw wynikaj±cych z dziedziczenia winien je wykazaæ postanowieniem o nabyciu spadku.

Stosownie bowiem do art. 1027 k.c. wzglêdem osoby trzeciej, która nie ro¶ci sobie praw do spadku z tytu³u dziedziczenia, spadkobierca mo¿e udowodniæ swoje prawa wynikaj±ce z dziedziczenia tylko postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem po¶wiadczenia dziedziczenia. Zak³ady ubezpieczeñ najczê¶ciej wstrzymuj± siê z wyp³at± odszkodowania do momentu okazania przez spadkobiercê postanowienia o nabyciu spadku; ubezpieczyciel ma tak¿e mo¿liwo¶æ z³o¿enia przedmiotu ¶wiadczenia do depozytu s±dowego.
Takie postêpowanie jest charakterystyczne w przypadku kilku spadkobierców i niewyja¶nionych kwestii spadkowych, jednak w przypadku braku w±tpliwo¶ci, co do krêgu spadkobierców, zak³ad ubezpieczeñ mo¿e wyp³aciæ odszkodowanie nie czekaj±c na postanowienie o stwierdzeniu nabyciu spadku. Powo³any wy¿ej przepis, nie uzale¿niaj±c spe³nienia ¶wiadczenia od urzêdowego potwierdzenia posiadanych przez spadkobiercê praw, nie wyklucza tym samym mo¿liwo¶ci spe³nienia tego  ¶wiadczenia przed uzyskaniem postanowienia o nabyciu spadku.

Stawiany przez zak³ady ubezpieczeñ wymóg okazania postanowienia o nabyciu spadku jest ich zdaniem konieczno¶ci± wynikaj±c± z le¿±cego po stronie zak³adu ubezpieczeñ obowi±zku nale¿ytego wykonania zobowi±zania, a wiêc ¶wiadczenia wy³±cznie do r±k osoby uprawnionej. Jest to zasada s³uszna, jednak ¿±danie przez zak³ad ubezpieczeñ urzêdowego potwierdzenia posiadanych praw niejednokrotnie nie jest konieczne.

Dzieje siê tak np. w przypadku ¶mierci jednego z ma³¿onków. Co do zasady bowiem ma³¿onek jest powo³any do spadku na mocy ustawy - to samo dotyczy dzieci spadkodawcy. Zw³oka w wyp³acie odszkodowania ma³¿onkowi lub dzieciom wydaje siê byæ niezrozumia³a choæby ze wzglêdu na funkcjonuj±c± w prawie spadkowym regulacjê, zgodnie z któr± dowodem ¿e nie ma innych spadkobierców, mo¿e byæ z³o¿one przed s±dem zapewnienie o takiej tre¶ci.

Oczywi¶cie, z³o¿one przed s±dem o¶wiadczenie  jest równoznaczne ze z³o¿eniem zeznañ pod przysiêg± a z³o¿enie o¶wiadczenia niezgodnego z prawd± wywo³uje stosowne skutki karne, jednak uzale¿nianie wyp³aty odszkodowania ma³¿onkowi lub dzieciom od przedstawienia przez nich postanowienia o stwierdzeniu nabyciu spadku wydaje siê byæ zbyt daleko posuniêt± ostro¿no¶ci±. Istniej± wprawdzie przypadki, gdy dziecko czy te¿ ma³¿onek zostaje wy³±czony od dziedziczenia, np. ze wzglêdu na uznanie za niegodnego, czy te¿ - w odniesieniu do ma³¿onka - wyst±pienie przez spadkodawcê z wnioskiem o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy ma³¿onka a ¿±danie to jest uzasadnione, jednak nie mo¿na a priori zak³adaæ, i¿ taka sytuacja ma miejsce - szczególnie w przypadku dziedziczenia ustawowego przez dziecko, gdy¿ wy³±czenie go od dziedziczenia mog³oby mieæ miejsce wy³±cznie w przypadku dopuszczenia siê przez to dziecko umy¶lnie ciê¿kiego przestêpstwa przeciwko spadkodawcy.

Przej¶cie na spadkobierców praw i obowi±zków wynikaj±cych z umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych

Oddzieln± kwesti± jest przej¶cie na spadkobierców praw i obowi±zków wynikaj±cych z zawartej przez spadkobiercê umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Stosownie do art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowi±zkowych, UFG i PBUK, w razie przej¶cia lub przeniesienia prawa w³asno¶ci pojazdu mechanicznego, którego posiadacz zawar³ umowê ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, na posiadacza pojazdu, na którego przesz³o lub zosta³o przeniesione prawo w³asno¶ci, przechodz± prawa i obowi±zki poprzedniego posiadacza wynikaj±ce z tej umowy.

Umowa ubezpieczenia OC ulega rozwi±zaniu z up³ywem okresu, na który zosta³a zawarta, chyba ¿e posiadacz, na którego przesz³o lub zosta³o przeniesione prawo w³asno¶ci, wypowie j± na pi¶mie. W przypadku wypowiedzenia umowy ubezpieczenia OC, ulega ona rozwi±zaniu z dniem jej wypowiedzenia.

Przepis ten zatem przewiduje mo¿liwo¶æ wcze¶niejszego rozwi±zania umowy tak¿e w przypadku spadkobrania czego poprzedni stan prawny nie przewidywa³. Zaznaczyæ bowiem trzeba, i¿ powy¿szy przepis w brzmieniu sprzed nowelizacji, która wesz³a w ¿ycie w dniu 11 lutego 2012 r., stwarza³ mo¿liwo¶æ wcze¶niejszego rozwi±zania umowy ubezpieczenia OC przez nowego w³a¶ciciela pojazdu jedynie wówczas, gdy mia³o miejsce zbycie tego pojazdu, a wiêc np. w przypadku umowy sprzeda¿y czy darowizny tego pojazdu.

W konsekwencji, przepis ten w brzmieniu sprzed nowelizacji wyklucza³ mo¿liwo¶æ wcze¶niejszego wypowiedzenia umowy przez spadkobiercê - nawet po okazaniu postanowienia o nabyciu spadku - pomimo i¿ posiad³ on status osoby, która naby³a prawo w³asno¶ci tego pojazdu.

Nie by³o to jednak - bo tylko takie rozwi±zanie przewidywa³a ustawa - nabycie bêd±ce skutkiem przeniesienia prawa w³asno¶ci w drodze czynno¶ci prawnej, lecz nabycie w wyniku przej¶cia prawa w³asno¶ci w drodze spadkobrania, a wiêc z mocy ustawy. Wprowadzone nowelizacj± art. 31 ustawy rozwi±zanie usunê³o lukê, której skutkiem by³o nies³uszne ró¿nicowanie zakresu praw posiadanych przez nowego w³a¶ciciela pojazdu ze wzglêdu na sposób nabycia przez niego prawa w³asno¶ci tego pojazdu.

W efekcie istnienia powy¿szej luki, w poprzednim stanie prawnym w odniesieniu do spadkobierców istnia³a mo¿liwo¶æ wypowiedzenia przez nich umowy jedynie w celu niedopuszczenia do zawarcia kolejnej, przy czym stosuj±c ¶ci¶le art. 1027 k.c. zak³ady ubezpieczeñ wypowiedzenie uznawa³y za skuteczne dopiero po przedstawieniu postanowienia o nabycia spadku. Bardzo czêsto wiêc, pomimo ¶wiadomo¶ci spadkobiercy, i¿ aby nie dosz³o do zawarcia kolejnej umowy nale¿y wypowiedzieæ poprzedni±, wznowienie umowy wbrew jego woli nastêpowa³o.

Na marginesie, nawa regulacja nie tylko wprowadzi³a mo¿liwo¶æ wcze¶niejszego rozwi±zania umowy w razie nabycia prawa w³asno¶ci przez spadkobiercê, ale tak¿e zlikwidowa³a automatyzm zawarcia kolejnej umowy. Zgodnie bowiem z nowym brzmieniem art. 31 ust. 1 ustawy, w przypadku przej¶cia lub przeniesienia prawa w³asno¶ci pojazdu, w braku wcze¶niejszego wypowiedzenia umowy, umowa ta ulega rozwi±zaniu z up³ywem okresu, na który zosta³a zawarta. Regulacja ta dotyczy zarówno nabycia prawa w³asno¶ci w drodze przeniesienia tego prawa, jaki i jego nabycia w drodze spadkobrania.

Ewa Kiziewicz
Biuro Rzecznika Ubezpieczonych

¬ród³o: Portal Rzecznika Ubezpieczonych


Rzecznik Ubezpieczonych - dziedziczenie w ubezpieczeniach