Kiedy można rozwiązać umowę obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych

Zgodnie z art. 12 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych[1]  odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń za szkody wyrządzone w związku z ruchem pojazdu mechanicznego przez posiadacza tego pojazdu lub kierującego trwa przez okres wskazany w umowie i kończy się ostatniego dnia tego okresu, z zastrzeżeniem wyjątków określonych w ustawie.

Zasadniczo odpowiedzialność ubezpieczyciela wygasa z dniem rozwiązania umowy w związku z upływem czasu, na który została zawarta. Istnieją jednak w ustawie przypadki kiedy umowa ulega rozwiązaniu przed upływem okresu, na który została zawarta. Przesłanki rozwiązania umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych wskazane są w art. 33 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych.

Odrębną przesłankę jej rozwiązania znajdziemy także w art. 16c ust. 2 ustawy z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny, która ma zastosowanie do umów ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych zawieranych na odległość[2].

Przesłanki rozwiązania umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, pomimo iż są expresis verbis wskazane w wyżej przywołanych aktach prawnych, w praktyce stosowania prawa budzą liczne wątpliwości i różnice interpretacyjne. W szczególności dotyczą one okoliczności powodujących wygaśnięcie umowy ubezpieczenia przed upływem okresu, na który została zawarta (głównie przesłanki z art. 33 ust. 3 i 5 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych), jak również dopuszczalności odstąpienia od umowy ubezpieczenia OC zawartej na odległość na podstawie przepisów ustawy o ochronie praw konsumentów.

Problematyka dotycząca rozwiązania umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jest również przedmiotem licznych zapytań ze strony konsumentów, które kierowane są do Biura Rzecznika Ubezpieczonych drogą telefoniczną i elektroniczną. Celem niniejszego artykułu będzie omówienie poszczególnych przesłanek rozwiązania tej umowy, przedstawienie różnic interpretacyjnych, które powstają na ich tle, jak również praktycznych problemów sygnalizowanych w tym obszarze przez konsumentów usług ubezpieczeniowych.

W świetle art. 33 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych i art. 16c ust. 2 ustawy o ochronie praw konsumentów, przesłankami rozwiązania umowy ubezpieczenia OC posiadaczy są:

1. Upływ czasu, na który została zawarta

Zgodnie z art. 33 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, umowa ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych ulega rozwiązaniu z upływem czasu, na który została zawarta. Przesłanka ta dotyczy zarówno umów ubezpieczenia zawieranych na okres 12 miesięcy, jak również krótkoterminowych umów ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. W praktyce Biura Rzecznika Ubezpieczonych zasadniczo nie można spotkać się z zagadnieniem wątpliwości interpretacyjnych dotyczących przesłanki rozwiązania umowy, w szczególności w zakresie jej konstrukcji.

Poważne implikacje dla konsumentów pojawiają się natomiast dopiero w praktycznym stosowaniu tej normy w związku z treścią art. 28 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych. Zgodnie bowiem z tym przepisem, jeżeli posiadacz pojazdu mechanicznego nie później niż na jeden dzień przed upływem okresu 12 miesięcy, na który umowa ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych została zawarta, nie powiadomi na piśmie zakładu ubezpieczeń o jej wypowiedzeniu, uważa się, że została zawarta następna umowa na kolejne 12 miesięcy.

Tak więc z jednej strony upływ czasu, na który została zawarta umowa ubezpieczenia kończy dany stosunek ubezpieczeniowy, z drugiej zaś brak określonej aktywności ubezpieczającego może skutkować zawiązaniem nowego stosunku ubezpieczeniowego z dotychczasowym ubezpieczycielem. W sytuacji braku stosownego oświadczenia lub jego złożenia po terminie, przy jednoczesnym fakcie zapłaty składki w pełnej wysokości, dochodzi do zawarcia nowej umowy na kolejne 12 miesięcy.

Zawarcie umowy ubezpieczenia z innym zakładem ubezpieczeń będzie skutkowało w takiej sytuacji wejściem w tzw. podwójne ubezpieczenie. Jak doświadczenie wskazuje, powyższa okoliczność nie jest powszechnie znana konsumentom usług ubezpieczeniowych. Dlatego też należy wyraźnie podkreślić, że jeżeli konsument chciałby zawrzeć umowę z innym zakładem ubezpieczeń to należy doręczyć oświadczenie woli o wypowiedzeniu najpóźniej przedostatniego dnia obowiązywania dotychczasowej umowy.

W kontaktach konsumentów z Biurem Rzecznika Ubezpieczonych sygnalizowane są również wątpliwości dotyczące formy złożenia oświadczenia i konsekwencji jej nie zachowania, jak również chwili związania drugiej strony treścią złożonego wypowiedzenia. Odnosząc się do zagadnienia dotyczącego formy złożenia oświadczenia woli o wypowiedzeniu umowy wskazać należy, że w razie woli rozwiązania umowy z dotychczasowym ubezpieczycielem przepis art. 28 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych nakazuje powiadomić zakład ubezpieczeń o wypowiedzeniu umowy ubezpieczenia pisemnie.

Jest to częściowe powtórzenie treści art. 18 ust. 1 tejże ustawy, zgodnie z którym zawiadomienia i oświadczenia, które w związku m.in. z umową ubezpieczenia obowiązkowego OC są składane przez strony umowy, powinny być sporządzane na piśmie i doręczane za potwierdzeniem odbioru lub przesyłane listem poleconym. Niezastrzeżenie przez ustawodawcę w ustawie skutku nieważności dokonanych zawiadomień lub oświadczeń powoduje, że zastrzeżona forma ma rygor dla celów dowodowych (ad probationem).

Oznacza to, że czynność prawna (oświadczenie o wypowiedzeniu) jest ważna, lecz jej dokonanie bez zachowania formy zastrzeżonej prowadzić może do utrudnień w udowodnieniu faktu i treści jej dokonania (art. 74 k.c.).

Odnosząc się natomiast do kwestii momentu złożenia oświadczenia woli, wskazać należy, że o ile sam termin został wskazany w art. 28 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych (nie później niż na jeden dzień przed upływem okresu wskazanego w umowie), o tyle brak jest wskazania, kiedy wypowiedzenie wiąże drugą stronę.

W zapytaniach konsumentów pojawiają się wątpliwości, czy wypowiedzenie jest złożone w dacie wyrażenia woli (np. w momencie nadania listu na polskiej placówce pocztowej), czy z chwilą jego doręczenia do ubezpieczyciela. Biorąc pod uwagę, że do umów ubezpieczenia obowiązkowego (w tym ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego) w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się przepisy kodeksu cywilnego (art. 22 ustawy), uznać należy, że kwestię momentu złożenia oświadczenia woli aktualnie reguluje dyspozycja art. 61 k.c., zgodnie z którym oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie (ubezpieczycielowi), jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią.

Powyższa zasada oznacza, że przy ocenie skuteczności doręczenia oświadczenia o wypowiedzeniu należy skupić się na momencie, w którym ubezpieczyciel mógł się zapoznać z treścią wypowiedzenia, nie zaś na samym złożeniu oświadczenia woli. Konkludując, uznać należy, że skutek prawny złożenia wypowiedzenia umowy ubezpieczenia OC polegający na rozwiązaniu stosunku prawnego ziści się wówczas, gdy ubezpieczyciel otrzyma pismo wypowiadające umowę.