Pytanie Czytelnika: Co może zrobić pracownik poddawany mobbingowi?

Jestem zatrudniony w firmie, której kierowniczka bardzo niestosownie odnosi się do pracowników. Obojętnie, czy udadzą się do niej z jakąś sprawą czy problemem. To opinia zarówno pracowników, jak i klientów, którzy byli świadkami takiego traktowania. Co można zrobić w takiej sytuacji? Czy to już jest mobbing? Proszę o jakąś podpowiedź.

Odpowiedzi udziela Przemysław Gogojewicz, ekspert w zakresie prawa cywilnego i ubezpieczeń społecznych:

Podejrzenie popełniania mobbingu przez pracodawcę lub bezpośredniego zwierzchnika w istniejącym stosunku pracy można zgłaszać Powiatowej Inspekcji Pracy, na terenie której mieści się siedziba zakładu pracy. Można też na drodze sądowej dochodzić odszkodowania od pracodawcy.

Mobbing w miejscu pracy to przede wszystkim pewien typ komunikacji, słowa, miny, plotki, trzaskanie drzwiami, ciskanie dokumentami, izolowanie ofiary od innych. Takie zachowania bywają wyjątkowo destrukcyjne i sprawiają ból nie mniejszy niż atak fizyczny.

Co więcej, agresja fizyczna jest dość jednoznacznie zdefiniowana jako niewłaściwa, a wyrafinowane złośliwości nie zawsze dają się trafnie rozpoznać i – co za tym idzie – potępić. Podczas gdy fizyczny atak jest zjawiskiem prostym do interpretacji i w cywilizowanym świecie powszechnie uznanym za niedopuszczalny, złośliwa komunikacja może być miesiącami maskowana i tolerowana na przykład jako forma dyscyplinowania leniwych pracowników.

Mobbing, jak dowiodły tego badania naukowe, może prowadzić do poważnego rozstroju zdrowia. Może wywołać nerwicę, depresję, być przyczyną chorób układu krążenia, chorób nowotworowych, a także prowadzić do samobójstw. Mobbing to przemoc psychiczna. Rozpoczyna się najczęściej od konfliktu z przełożonym, który nie musi być – i najczęściej nie jest – pracodawcą. 

Stosowanie przemocy psychicznej przez przełożonego w różnorodnych formach, a więc lekceważenia, nieustannego zwracania uwagi, obciążania pracą lub – przeciwnie – dawania zadań poniżej kwalifikacji czy pomijania przy przydzielaniu zadań zauważają na ogół inni pracownicy i czasami nawet nie w pełni świadomi, w czym biorą udział, dołączają do prześladowcy. Powoduje to jeszcze silniejsze poczucie osaczenia i bezbronności ofiary.

Czasami rolę mobbera odgrywa współpracownik lub współpracownicy, którzy wskutek zaistniałego konfliktu, często błahego i jednorazowego, zaczynają prześladować osobę ze swojego grona. Dołączenie przełożonego do grupy prześladowców jest w takich sytuacjach wtórne.

Maltretowanie psychiczne, które stanowi istotę mobbingu, trwa długo w przeciwieństwie na przykład do molestowania, które może mieć charakter jednorazowy (art. 183 § 5 k.p.). Mobbing powtarza się systematycznie miesiącami czy latami. Jego cechą jest bezbronność ofiary wobec mobbera. Akty przemocy fizycznej nie są istotą mobbingu. Mobbing może być stosowany czynnie lub biernie. Mobbing bierny to powtarzające się lekceważenie pracownika, niezauważanie go i niewydawanie jakichkolwiek poleceń. Mobbing czynny to obarczanie pracownika zbyt dużą odpowiedzialnością przy jednoczesnym ograniczeniu mu możliwości podejmowania decyzji, co stwarza poczucie zagrożenia.

We współczesnej nauce dotyczącej mobbingu ukształtowany został portret psychologiczny dręczyciela-mobbera. Bardzo często jest to osoba o wyolbrzymionym poczuciu własnej wartości, która przecenia swoje umiejętności i wiedzę, nie przyjmuje krytyki innych i stosuje szykany wobec każdego, kto odważy się być wobec niej krytyczny.

Nie udało natomiast jednoznacznie wskazać cech psychicznych ofiary. Może nią być każdy. Wśród ofiar mobbingu jest wiele osób pracowitych, zaangażowanych w wykonywanie swoich obowiązków, przewyższających kompetencjami i wykształceniem nie tylko współpracowników, ale i zwierzchników.

Celem art. 94(3) § 1 k.p. jest wskazanie, że zapobieganie mobbingowi stanowi podstawowy obowiązek pracodawcy. O tym, że ustawodawca uznał przeciwdziałanie mobbingowi za jeden z podstawowych obowiązków pracodawcy świadczy usytuowanie przepisów dotyczących mobbingu w rozdziale 1 działu IV Kodeksu pracy, dotyczącego podstawowych obowiązków pracodawcy.

Obowiązek przeciwdziałania mobbingowi przez pracodawcę jest zdefiniowany wprost w art. 94(3) § 1 k.p. Nie oznacza to jednak odrzucenia koncepcji, iż przeciwdziałanie mobbingowi mieści się też w pojęciu przestrzegania zasad współżycia społecznego (art. 8 k.p.).

Podstawa prawna:
Ustawa Kodeks pracy ( Dz.U z 1998 Nr 21 poz. 94 ze zm.).

Przemysław Gogojewicz

Specjalista w zakresie prawa pracy i ubezpieczeń społecznych
www.gogojewicz.com