Pytanie Czytelnika: Kto orzeka o niezdolności do pracy?

Mam silną wadę wzroku, która się pogłębia. W 2004 roku zostałem uznany za osobę całkowicie niezdolną do pracy. Z tego tytułu otrzymuję rentę socjalną. Niedawno zmarła moja mama, z którą mieszkałem. Wystąpiłem do ZUS z wnioskiem o rentę rodzinną, dostarczając pełną dokumentację. Ale otrzymałem odpowiedź, że nie jestem całkowicie niezdolny do pracy. Uzyskałem orzeczenie niezależnej komisji lekarskiej, że jednak mój stan się pogarsza. Czy zatem ZUS w chwili obecnej może mi odebrać prawo do renty socjalnej przyznanej mi na stałe z powodu trwałej całkowitej niezdolności do pracy, wydanej wyrokiem sądu? Renta socjalna jest jedynym moim środkiem utrzymania.

Odpowiedzi udziela Przemysław Gogojewicz, ekspert w zakresie prawa cywilnego:

TAK. Orzeczenia zespołu do spraw niepełnosprawności wydane począwszy od dnia 1 października 2003 r., za wyjątkiem wydanych w wykonaniu wyroku sądowego, nie stanowią podstawy do ustalania prawa do renty socjalnej na podstawie ustawy o rencie socjalnej.

Oceny niezdolności do pracy i jej stopnia dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecznik ZUS.

Obowiązujące przepisy przewidują dwuinstancyjność w postępowaniu orzeczniczym. Organem orzekającym w I instancji jest lekarz orzecznik ZUS, natomiast w II instancji – komisja lekarska ZUS.

Od orzeczenia lekarza orzecznika osobie zainteresowanej przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu do komisji lekarskiej – w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia. Komisja lekarska w wyniku rozpatrzenia sprzeciwu dokonuje rozstrzygnięcia w formie orzeczenia.

Po wniesieniu sprzeciwu komisja lekarska ponownie rozpatruje sprawę. Osoba zainteresowana jest ponownie wzywana na badanie, chyba że przewodniczący wszystkich komisji lekarskich w danym oddziale ZUS stwierdzi, że posiadana dokumentacja lekarska jest wystarczająca do wydania przez komisję orzeczenia bez ponownego przeprowadzania badania.

W wyjątkowych przypadkach, gdy po przeprowadzeniu badania osoby zainteresowanej, komisja uzna, że zgromadzona dokumentacja nie wystarczy do wydania orzeczenia, może ją skierować do lekarza konsultanta lub psychologa albo na dodatkowe badania a nawet obserwację szpitalną (§ 10 ust. 3 roporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 14 grudnia 2004 r. w sprawie orzekania o niezdolności do pracy; Dz. U. Nr 273 poz. 2711). 

Komisja lekarska orzeka w składzie trzyosobowym, a orzeczenie zapada większością głosów (§ 10 ust. 1 i 2 rozporządzenia). Bezpośrednio po jego wydaniu komisja informuje osobę badaną o dokonanych ustaleniach. Na podstawie orzeczenia komisji lekarskiej, ZUS wydaje decyzję w sprawie przyznania bądź odmowy przyznania świadczenia. W przypadku gdy osoba zainteresowana nie wniosła sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika do komisji lekarskiej, a prezes ZUS nie zgłosił zarzutu wadliwości, podstawą wydania decyzji jest orzeczenie lekarza orzecznika. 

Komisje lekarskie zostały utworzone głównie w miastach będących siedzibą wojewody, przede wszystkim z uwagi na lepsze połączenia komunikacyjne i dostępność do specjalistycznej kadry medycznej. Liczba komisji lekarskich uzależniona jest natomiast od lokalnych potrzeb. W każdej siedzibie utworzono taką ich liczbę, aby rozpatrywanie wnoszonych sprzeciwów i zarzutów przebiegało sprawnie i bez zbędnych opóźnień. 

W związku z opisanym wyżej nowym trybem postępowania orzeczniczego w ZUS, zmianie uległy zasady dotyczące postępowania przed sądami ubezpieczeń społecznych. 

Zgodnie z poglądem wyrażonym w Wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 10 stycznia 2012 r. III AUa 1529/2011 , Renta socjalna ma charakter świadczenia zabezpieczającego, którego celem jest kompensowanie braku możliwości nabycia uprawnień do świadczeń z systemu ubezpieczenia społecznego ze względu na to, że całkowita niezdolność do pracy powstała przed wejściem na rynek pracy.

Ustalenia całkowitej niezdolności do pracy dla potrzeb renty socjalnej dokonuje lekarz orzecznik ZUS w formie orzeczenia (art. 5 u.r.s.). W tym zakresie odpowiednie zastosowanie znajdują przepisy art. 12 -14 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. 2009 r. Nr 153 poz. 1227).

W orzeczeniu lekarz orzecznik ZUS dokonuje zatem m.in. oceny niezdolności do pracy, jej stopnia, ustalenia daty jej powstania oraz trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do pracy, jak również związku przyczynowego niezdolności do pracy z określonymi okolicznościami.

Orzeczenie takie stanowi podstawę do wydania decyzji w przedmiocie prawa do renty socjalnej: 

• przyznającej prawo do świadczenia (na okres wskazany w orzeczeniu lub na stałe, gdy całkowita niezdolność do pracy ma charakter trwały), jeżeli lekarz orzecznik ZUS stwierdzi całkowitą niezdolność do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu powstałego w którymś ze wskazanych powyżej okresów i spełnione zostaną pozostałe warunki ustawowe, 
• odmawiającej lub wstrzymującej prawo do świadczenia (gdy świadczenie uprzednio podlegało wypłacie), jeżeli lekarz orzecznik ZUS nie stwierdzi całkowitej niezdolności do pracy lub, gdy stwierdzi, że całkowita niezdolność do pracy pozostaje bez związku z naruszeniem sprawności organizmu powstałym, w którymś z ww. okresów. 

Podstawę przyznania renty socjalnej stanowi również orzeczenie zespołu do spraw niepełnosprawności wydane po dniu 30 września 2003 r., jeżeli zostało ono wydane w wykonaniu wyroku Sądu Ubezpieczeń Społecznych zmieniającego orzeczenie tego zespołu (w wykonaniu wyroku orzekającego umiarkowany lub znaczny stopień niepełnosprawności), który zapadł jeszcze przed dniem 1 października. 

Podstawa prawna:
Ustawa o rencie socjalnej ( Dz.U z 2003 Nr 135 poz. 1268 ze zm.)

Przemysław Gogojewicz

Specjalista w zakresie prawa pracy i ubezpieczeń społecznych
www.gogojewicz.com