Rzecznik Ubezpieczonych: Dziedziczenie w ubezpieczeniach

Również nie należą do spadku prawa i obowiązki z zakresu szeroko rozumianego prawa administracyjnego - przykładem mogą tu być prawa i obowiązki związane z pozwoleniami lub koncesjami na prowadzenie określonego rodzaju działalności gospodarczej.

Spadek nie obejmuje także prawa do świadczeń emerytalnych i rentowych należnych na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.) - zgodnie z art. 136 ust. 1 powołanej ustawy, w razie śmierci osoby, która zgłosiła wniosek o świadczenia określone ustawą, świadczenia należne jej do dnia śmierci wypłaca się małżonkowi, dzieciom, z którymi prowadziła wspólne gospodarstwo domowe, a w razie ich braku - małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku - innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawała ta osoba.

Inną grupą praw i obowiązków niewchodzących w skład spadku są prawa i obowiązki ściśle związane z osobą spadkodawcy - będąc osobistymi prawami i obowiązkami wygasają one w chwili śmierci spadkodawcy. Przez prawa ściśle związane z osobą spadkodawcy należy rozumieć takie prawa, których realizacja może mieć na celu zaspokojenie interesu wyłącznie samego spadkodawcy, które zatem z chwilą jego śmierci tracą swój cel i stają się bezprzedmiotowe na przykład z chwilą śmierci przyjmującego zamówienie wygasa umowa o dzieło, którego wykonanie zależy od osobistych przymiotów zmarłego przyjmującego zamówienie.

Może to być na przykład wykonanie tłumaczenia utworu literackiego, skomponowanie utworu muzycznego, czy też namalowanie obrazu. Jeśli strony nie umówią się inaczej, wskutek śmierci przyjmującego zlecenie wygasa też umowa zlecenia.

Do grupy praw osobistych  można zaliczyć dobra osobiste, takie jak  wizerunek czy cześć,  służebność osobista, prawo dożywocia czy też renta. Generalnie sformułowanie „prawo i obowiązek ściśle związany z osobą zmarłego" jest pojęciem nieostrym, w wyniku czego niejednokrotnie rodzą się wątpliwości co do charakteru konkretnego prawa lub obowiązku, które ostatecznie rozstrzygane są przez sąd w postępowaniu cywilnym.

W grupie roszczeń przysługujących poszkodowanemu na podstawie przepisów o odpowiedzialności za szkodę wynikłą z czynu niedozwolonego jest wiele roszczeń ściśle związanych z osobą zmarłego, a więc niewchodzących w skład spadku.

Zgodnie z istniejącym bogatym orzecznictwem, do praw ściśle związanych z osobą zmarłego należą na przykład prawo do renty z  art. 444 § 2 k.c., prawo do alimentacji, prawo żądania wyłożenia z góry sumy na koszty leczenia lub na koszty przygotowania do innego zawodu, wskazane w art. 444 § 1 zd. 2 k.c., a także prawo do zadośćuczynienia za krzywdę, za wyjątkiem szczególnego uregulowania z art. 445 § 3 k.c. w zakresie zadośćuczynienia.

Przepis ten stanowi bowiem, iż roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców wyłącznie wówczas, gdy roszczenie to zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego. Warto podkreślić - co znajduje potwierdzenie w judykaturze i doktrynie - iż samo prawo do zadośćuczynienia, jako z natury osobiste, nie jest dziedziczne - na spadkobierców może przejść wyłącznie konkretne roszczenie, z którym za życia wystąpił pokrzywdzony. Powyższej oceny charakteru zadośćuczynienia dokonał Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 21 kwietnia 2010 r. (sygn. akt I ACa 267/10, LEX nr 628188). Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 czerwca 2009 r. (sygn. akt IV CSK 54/09, niepubl.) stwierdzając, iż prawo do zadośćuczynienia ma charakter osobisty, a na spadkobierców przechodzi jedynie konkretne roszczenie, z którym za życia wystąpił pokrzywdzony (art. 445 § 3 k.c.).