Rzecznik Ubezpieczonych: Dziedziczenie w ubezpieczeniach

Kwestie dziedziczenia w zakresie ubezpieczeń podlegają regulacjom zawartym w księdze czwartej kodeksu cywilnego. Stosownie do art. 922 § 1 k.c.  prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób.

Stosownie zaś do przepisu § 2 powołanego artykułu, nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. W skład spadku wchodzą zatem te prawa i obowiązki zmarłego, które mają charakter cywilnoprawny, majątkowy, nie są ściśle związane z osobą spadkodawcy, a nadto nie przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.

Prawami wchodzącymi do spadku są więc  takie prawa, jak na przykład prawo własności rzeczy ruchomych i nieruchomych oraz udział we współwłasności, jak również uprawnienia i obowiązki prawnorzeczowe związane z własnością. 

Do majątku spadkowego wchodzą między innymi - choć z pewnymi wyjątkami - także roszczenia i obowiązki odszkodowawcze, jak również prawa i obowiązki wynikające z umownych stosunków zobowiązaniowych - w tym umów ubezpieczenia - których podmiotem był zmarły, choć w tym zakresie również występują wyjątki.

Prawa i obowiązki zmarłego nienależące do spadku

Grupa praw i obowiązków wchodzących w skład spadku jest bardzo szeroka. Wskazując zakres praw i obowiązków należących do spadku ustawodawca przyjął zarówno przesłanki pozytywne, jak i negatywne, przy czym rolą przesłanek negatywnych jest określenie tych praw i obowiązków, które będąc prawami i obowiązkami cywilnoprawnymi i o charakterze majątkowym - nie wejdą jednak w skład spadku. Jak zostało już wspomniane, są to prawa i obowiązki ściśle związane z osobą zmarłego, a także te, które przechodzą na wskazane osoby niezależnie od tego czy są one spadkobiercami.

W świetle art. 922 k.c. dziedziczenie nie obejmuje praw i obowiązków wynikających ze stosunków innych, niż cywilnoprawne. Będą to więc wszelkie obowiązki publicznoprawne, takie jak obowiązek zapłaty kar pieniężnych, grzywien, kar dyscyplinarnych i różnego rodzaju opłat. Do grupy tej należy zaliczyć także nakładaną przez Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny opłatę z tytułu niespełnienia obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych.

Publicznoprawny charakter tej opłaty potwierdza również przepis art. 91 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152 z późn. zm.) stanowiący, iż do jej egzekucji stosuje się przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Nie posiadając charakteru cywilnoprawnego, nie są także dziedziczone ani przysługujące spadkodawcy prawa, ani też spoczywające na nim obowiązki z zakresu szeroko rozumianego prawa finansowego, w tym prawa i obowiązki podatkowe. W konsekwencji, spadkobiercy nie dziedziczą zobowiązań podatkowych, ani też nie przysługują im uprawnienia spadkodawcy z tym związane.

Jednakże - jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 21 marca 1996 r. (sygn. akt III AZP 39/95, OSNP 1996, nr 19, poz. 280), prawo do zwrotu nadpłaty podatku dochodowego przechodzi na spadkobierców, gdyż nie jest ona objęta zobowiązaniem podatkowym, zatem nie jest podatkiem. Spadek nie obejmuje również obowiązków, jak również praw istniejących na przykład na płaszczyźnie prawa karnego, czy też prawa wykroczeń.