Rzecznik Ubezpieczonych: Dziedziczenie w ubezpieczeniach

Takie postępowanie jest charakterystyczne w przypadku kilku spadkobierców i niewyjaśnionych kwestii spadkowych, jednak w przypadku braku wątpliwości, co do kręgu spadkobierców, zakład ubezpieczeń może wypłacić odszkodowanie nie czekając na postanowienie o stwierdzeniu nabyciu spadku. Powołany wyżej przepis, nie uzależniając spełnienia świadczenia od urzędowego potwierdzenia posiadanych przez spadkobiercę praw, nie wyklucza tym samym możliwości spełnienia tego  świadczenia przed uzyskaniem postanowienia o nabyciu spadku.

Stawiany przez zakłady ubezpieczeń wymóg okazania postanowienia o nabyciu spadku jest ich zdaniem koniecznością wynikającą z leżącego po stronie zakładu ubezpieczeń obowiązku należytego wykonania zobowiązania, a więc świadczenia wyłącznie do rąk osoby uprawnionej. Jest to zasada słuszna, jednak żądanie przez zakład ubezpieczeń urzędowego potwierdzenia posiadanych praw niejednokrotnie nie jest konieczne.

Dzieje się tak np. w przypadku śmierci jednego z małżonków. Co do zasady bowiem małżonek jest powołany do spadku na mocy ustawy - to samo dotyczy dzieci spadkodawcy. Zwłoka w wypłacie odszkodowania małżonkowi lub dzieciom wydaje się być niezrozumiała choćby ze względu na funkcjonującą w prawie spadkowym regulację, zgodnie z którą dowodem że nie ma innych spadkobierców, może być złożone przed sądem zapewnienie o takiej treści.

Oczywiście, złożone przed sądem oświadczenie  jest równoznaczne ze złożeniem zeznań pod przysięgą a złożenie oświadczenia niezgodnego z prawdą wywołuje stosowne skutki karne, jednak uzależnianie wypłaty odszkodowania małżonkowi lub dzieciom od przedstawienia przez nich postanowienia o stwierdzeniu nabyciu spadku wydaje się być zbyt daleko posuniętą ostrożnością. Istnieją wprawdzie przypadki, gdy dziecko czy też małżonek zostaje wyłączony od dziedziczenia, np. ze względu na uznanie za niegodnego, czy też - w odniesieniu do małżonka - wystąpienie przez spadkodawcę z wnioskiem o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy małżonka a żądanie to jest uzasadnione, jednak nie można a priori zakładać, iż taka sytuacja ma miejsce - szczególnie w przypadku dziedziczenia ustawowego przez dziecko, gdyż wyłączenie go od dziedziczenia mogłoby mieć miejsce wyłącznie w przypadku dopuszczenia się przez to dziecko umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy.

Przejście na spadkobierców praw i obowiązków wynikających z umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych

Oddzielną kwestią jest przejście na spadkobierców praw i obowiązków wynikających z zawartej przez spadkobiercę umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Stosownie do art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, UFG i PBUK, w razie przejścia lub przeniesienia prawa własności pojazdu mechanicznego, którego posiadacz zawarł umowę ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, na posiadacza pojazdu, na którego przeszło lub zostało przeniesione prawo własności, przechodzą prawa i obowiązki poprzedniego posiadacza wynikające z tej umowy.

Umowa ubezpieczenia OC ulega rozwiązaniu z upływem okresu, na który została zawarta, chyba że posiadacz, na którego przeszło lub zostało przeniesione prawo własności, wypowie ją na piśmie. W przypadku wypowiedzenia umowy ubezpieczenia OC, ulega ona rozwiązaniu z dniem jej wypowiedzenia.

Przepis ten zatem przewiduje możliwość wcześniejszego rozwiązania umowy także w przypadku spadkobrania czego poprzedni stan prawny nie przewidywał. Zaznaczyć bowiem trzeba, iż powyższy przepis w brzmieniu sprzed nowelizacji, która weszła w życie w dniu 11 lutego 2012 r., stwarzał możliwość wcześniejszego rozwiązania umowy ubezpieczenia OC przez nowego właściciela pojazdu jedynie wówczas, gdy miało miejsce zbycie tego pojazdu, a więc np. w przypadku umowy sprzedaży czy darowizny tego pojazdu.

W konsekwencji, przepis ten w brzmieniu sprzed nowelizacji wykluczał możliwość wcześniejszego wypowiedzenia umowy przez spadkobiercę - nawet po okazaniu postanowienia o nabyciu spadku - pomimo iż posiadł on status osoby, która nabyła prawo własności tego pojazdu.

Nie było to jednak - bo tylko takie rozwiązanie przewidywała ustawa - nabycie będące skutkiem przeniesienia prawa własności w drodze czynności prawnej, lecz nabycie w wyniku przejścia prawa własności w drodze spadkobrania, a więc z mocy ustawy. Wprowadzone nowelizacją art. 31 ustawy rozwiązanie usunęło lukę, której skutkiem było niesłuszne różnicowanie zakresu praw posiadanych przez nowego właściciela pojazdu ze względu na sposób nabycia przez niego prawa własności tego pojazdu.

W efekcie istnienia powyższej luki, w poprzednim stanie prawnym w odniesieniu do spadkobierców istniała możliwość wypowiedzenia przez nich umowy jedynie w celu niedopuszczenia do zawarcia kolejnej, przy czym stosując ściśle art. 1027 k.c. zakłady ubezpieczeń wypowiedzenie uznawały za skuteczne dopiero po przedstawieniu postanowienia o nabycia spadku. Bardzo często więc, pomimo świadomości spadkobiercy, iż aby nie doszło do zawarcia kolejnej umowy należy wypowiedzieć poprzednią, wznowienie umowy wbrew jego woli następowało.

Na marginesie, nawa regulacja nie tylko wprowadziła możliwość wcześniejszego rozwiązania umowy w razie nabycia prawa własności przez spadkobiercę, ale także zlikwidowała automatyzm zawarcia kolejnej umowy. Zgodnie bowiem z nowym brzmieniem art. 31 ust. 1 ustawy, w przypadku przejścia lub przeniesienia prawa własności pojazdu, w braku wcześniejszego wypowiedzenia umowy, umowa ta ulega rozwiązaniu z upływem okresu, na który została zawarta. Regulacja ta dotyczy zarówno nabycia prawa własności w drodze przeniesienia tego prawa, jaki i jego nabycia w drodze spadkobrania.

Ewa Kiziewicz
Biuro Rzecznika Ubezpieczonych

Źródło: Portal Rzecznika Ubezpieczonych